"Arcana" to ciekawe połączenie kryminału, dworskich klimatów i fantastyki. Na kartach powieści śledzimy losy tytułowej Arcany, wicehrabiny (czy też viskondessy, jaki tytuł nosi w książce) Amorte, która po latach nauki w szkole dla dobrze urodzonych panien powraca do rodzinnego domu. Tam jednak zamiast witających ramion rodziny, czeka na nią martwy brat, tłum szlachetnie urodzonych gości do ogarnięcia i tajemnicze eksperymenty w piwnicy. I jakby tego nie było za mało, jest jeszcze mag, wróżbitka i dziwna pętla czasu. Mocną stroną powieści jest z pewnością bohaterka - prawdziwie silna kobieta, która nie chce być ograniczana przez społeczeństwo oraz towarzysząca jej oddana służba, gotowa na każde wyzwania. Samo połączenie zagadki kryminalnej, motywu pętli czasu i dworskiego tła - ze wszystkimi konwenansami, intrygami i ploteczkami - wyróżnia tę powieść i nadaje jej niezwykłego klimatu. I chociaż można się doczepić pewnego przerysowania - dla mnie idealnie to zagrało z humorystycznym, lekko sarkastycznym tonem powieści o elitach, dla których nie ma niczego ważniejszego niż zachowanie pozorów - a dobrego przyjęcia za czyjeś pieniądze nie może zepsuć trup. Nawet trup gospodarza... "Arcana" to - mimo powieści snującej się wokół motywu morderstwa i śledztwa - lekka fantastyka z zadziorną główną bohaterką.

I będąc przy naszej bohaterce - to ona gra tu pierwsze skrzypce, więc kto się z nią nie polubi, może z łatwością się od tej książki odbić i uznać ją za irytującą (chociaż osobiście nie uważam, żeby lubienie bohatera przekładało się na przyjemność z czytania). Tak jak wspomniałam, w powieści dostajemy wątek kryminalny i fantastyczny, jednak oba są jedynie pretekstem, by tak naprawdę opowiedzieć historię Arcany - młodej kobiety, wyrywającej się spod wpływu brata, by zrzucić okowy społecznych oczekiwań wobec młodej damy. Z tego powodu wątki te mogą wydawać się nie do końca satysfakcjonujące: za mało śledztwa w wątku kryminalnym, za mało magii fantastycznym. Jednak nie jest to rasowy kryminał czy epicka fantastyka; nie chodzi w tej książce o śledzenie przesłuchań z każdym z bohaterów w stylu Agathy Christie czy poznawanie skomplikowanego systemu magicznego, stojącego za możliwościami maga i wróżbitki. Moim zdaniem spełniły swoją funkcję - intrygując i dostarczając napięcia (ciągłe pytanie kto zabił? czy uda się schwytać sprawcę? Czy Arcana popełni o eden błąd za dużo?), jednocześnie nie przyćmiewając sedna opowieści o tytułowej Arcanie, a nie zabójstwie jej brata. Wydarzenia, nawet jeśli nie przybliżają jej do odkrycia mordercy, są dla niej cenną nauczką, a kobieta ciągle się uczy. Dodatkowo motyw pętli czasu pozwala jej na testowanie, na co może sobie pozwolić, a co jednak może skończyć się źle. Tym samym "Arcanę" można czytać jako zabawną (za sprawą naszej sarkastycznej bohaterki) powieść typu coming of age z elementami kryminału i fantastyki.

To połączenie jest z pewnością odświeżające - "Arcana" to powieść, która zaskakuje, rozwijając się wbrew naszym oczekiwaniom, spychając na dalszy plan to, co w kryminalne i fantastyce uważamy za istotne. Smaczku dodaje tutaj umieszczenie całej historii wśród elit, dla których największym skandalem wydaje się, że jakaś panna rozmawiała z dżentelmenem bez przyzwoitki. Gdyby tylko wiedzieli, co gospodyni musi przed nimi ukrywać, wysyłając ich na pikniki i zabawy w labiryncie!

Powieść ubarwiają także postacie - oczywiście Arcana, która w końcu dostaje możliwość decydowania o sobie samej i musi się nauczyć wszystkich konsekwencji podejmowania decyzji. Od samego początku dostrzega ona jawną niesprawiedliwość w podejściu do kobiet i stara się pokazać, że płeć nie powinna stanowić przeszkody dla pani zamku Amorte. Towarzyszą jej Coppe, osobista służąca, oraz kamerdyner Bastioni, który zdaje się ogarniać każdą sytuację i zawsze zachować przy tym zimną krew. Członkowie elit są zaś cudownie przerysowani - łącznie z baronettim He, stereotypowym hulaką-przystojniakiem, któremu trudno się oprzeć, choć można się przez to okryć złą sławą. Czy Arcana ulegnie jego urokowi? A może jedynie przetestuje, jakby to było oddać się szalonej i romantycznej miłości, by ostatecznie napisać dla siebie własny scenariusz, w którym od początku do końca pozostaje osobą decyzyjną?

"Arcana" to ten rodzaj książki, który przypadnie do gustu tym, którzy lubię "Bridgertonów": nakreślony świat jest nieco umowny, przerysowany, ale za to jakże kolorowy, pełen pięknych i mało praktycznych strojów oraz dramatów i dramacików. Tutaj nie są one jednak związane z zamążpójściem, ale innym poważnym problemem: zgonem na przyjęciu - czyż nie brzmi to ekscytująco? Bawiłam się wyśmienicie, czytając o rozterkach Arcany - przeglądać ważne dokumenty, mogące rzucić światło na mroczną przeszłość brata i pomóc rozwiązać śledztwo, czy może wystroić się i zabawiać gości? Z całej powieści bije zabawa - igranie naszymi oczekiwaniami, co dostarcza naprawdę dużo rozrywki podczas czytania. To ciekawa, w pewien sposób wyróżniająca się jednotomówka, która z pewnością umili jesienny wieczór - jest lekko, bez zbędnego rozwlekania i wyjaśniania wątków, które jak wspomniałam były w zasadzie  jedynie pretekstem dla opowieści o biorącej los we własne ręce Arcanie. Zakończenie jest może trochę zbyt proste, dla tych którzy nastawili się na skomplikowaną intrygę - jednak w tej książce tak naprawdę liczy się droga, którą przechodzi główna bohaterka. A ta daje naprawdę dużo satysfakcji!

Anna Szumacher "Arcana" (2024)

Wydawnictwo: Mięta

Czwarta odsłona powieści graficznej "Klub smutnych duchów" kontynuuje delikatną i pełną wrażliwości podróż przez zagadnienia związane z poczuciem samotności i zdrowiem psychicznym - by ostatecznie otulić czytelnika niezwykłą mocą, płynącą z odnalezienia siebie w grupie. Ta empatyczna seria trafi najbardziej do nastoletniego czytelnika, który łatwo utożsami się z poszukującymi zrozumienia wśród rówieśników duchami. Styl graficzny jest tutaj prosty - ważniejsza są uczucia, które wywołuje treść: ukojenie oraz bijący ze stron optymizm, że na każdego czeka gdzieś bratni duszek. Siłą tej serii jest z pewnością jej przesłanie: uzmysłowienie sobie, że nie jest się samotnym, że wokół nas jest mnóstwo innych osób, które mogą czuć się niewidzialne i przytłoczone dzisiejszym światem; wystarczy się na takie osoby otworzyć, by pokonać samotność. A nie zawsze jest to łatwe - o czym traktuje tom 4. Tym razem w Klubie smutnych duchów pojawia się skrzyneczka, do której każdy może wrzucić prośbę o pomoc. Trafia do niej anonimowy liścik osoby, która nie może znaleźć przyjaciół. Jak jej pomóc, a jednocześnie nie przytłoczyć? Czy odczytać jej list na forum, czy lepiej zachować go dla siebie? Podjęty w tym tomie temat pokazuje jak trudno jest się czasem wczuć w drugą osobę, bo każdy może zareagować inaczej. A najlepszym rozwiązaniem jest rozmowa i wysłuchanie drugiej strony.

Pomysł na serię jest genialnie prosty - duchy nie tylko symbolizują niewidzialność, ale także pozbawione są konkretnych rysów. Dzięki temu mogą stać się pewnym rodzajem awatara dla emocji, które reprezentują: a przez to czytelnikowi łatwo jest się utożsamić z postaciami. Tym razem duszek potrzebujący pomocy reprezentuje połączenie problemów z samoakceptacją i lękiem przed odrzuceniem; woli się wycofać niż wejść w interakcję. Czwarta odsłona prezentuje także ciekawą dynamikę między założycielami klubu: choć są do siebie przyjaźnie nastawieni to nie zawsze muszą się zgadzać, a konflikty mogą pojawić się w każdej relacji. Nie oznacza to jednak, że relacje te trzeba natychmiast zerwać: raczej pokazuje, że zawsze można się pogodzić. To ciekawy dodatek tematyczny do serii: ukazanie nie tylko sporów, ale także tego, jak trudno znaleźć rozwiązanie - bo każdy myśli przez pryzmat własnego doświadczenia.

Kolejną zaletą jest ukazanie kwestii związanych ze zdrowiem psychicznym w połączeniu z codziennością: nie ma tutaj wielkich dramatów, tylko ciche zmagania każdego z duchów, borykającego się z niepewnością i strachem. Jednocześnie ich uczucia nie są trywializowane - nikt nie rzuca haseł "rozchmurz się!", tylko autentycznie stara się pomóc. Lektura tej powieści wywołuje ukojenie, przypominając, że nie trzeba być wobec siebie tak krytycznym.

Idealnymi określeniami do opisu "Klubu samotnych duchów" zdają się słowa "subtelny" i "wrażliwy". Zarówno historia, jak i wywoływane uczucia są subtelne, ale jednocześnie rezonujące z czytelnikiem. Obserwując zarówno zmagania, jak i chwile szczęścia duchów można poczuć się jak one: zaakceptować, że w życiu bywają trudniejsze momenty, ale także jest pełno chwil dających radość. Komiks nie jest zbyt dynamiczny - co stanowi zaletę, gdyż skłania do refleksji i skupienia się na emocjach duchów, a nie na codziennym pośpiechu, którego wielu z nas doświadcza.

Klub smutnych duchów nie zawodzi - po raz czwarty postaliśmy w pewnym sensie terapeutyczną historię, która bada kolejne obszary związane z samotnością. Co więcej, każdy z tomów można czytać oddzielnie - swą przygodę z niezwykłym klubem emanującym wsparciem można śmiało zacząć od tomu czwartego. Ta odsłona nie powinna zawieść fanów serii (choć sprawia wrażenie nieco skromniejszej tematycznie), a także może zyskać jej także nowych czytelników: każdego, kto choć raz czuł się niewidzialny niczym duch i potrzebuje ukojenia. Ogromne ukłony w kierunku Autorki za łagodne i empatyczne podejście do jakże trudnego tematu zdrowia psychicznego. Może to stwierdzenie wyda się dziwne, ale czytając tą powieść graficzną odnosi się wrażenie, że ten komiks nas rozumie; rozumie strach związany z samotnością i odrzuceniem, dając nam towarzystwo i ukojenie. Niby niewiele dzieje się w czwartym tomie, historia jest bardzo prosta, a całość czyta się w przeciągu godziny - ale potem otula nas na wiele, wiele chwil! Polecam "Klub samotnych duchów" przede wszystkim tym osobom, które czują się samotne lub przytłoczone; które dopadła jesienna melancholia - to wspaniały otulacz podnoszący, nomen omen, na duchu. 

"Obżartuchy i opilce. Przewodnik po stołach, garach i innych krainach Wielkiej I Rzeczypospolitej" to książka nie tylko zdradzająca sekrety staropolskiej kuchni, ale także nostalgiczna podróż w przeszłość w duchu "kiedyś to było". Ze stron emanuje pewna tęsknota, która wyraża się w przepisach kulinarnych - wielu już nie do odtworzenia, chociażby z powodu wybicia zwierząt stanowiących postawę szlacheckiej kuchni, ale także wielu, które można spróbować przygotować. Jacek Komuda nie idzie na skróty prezentując same starodawne przepisy, tylko okrasza je całkiem sporą dawką informacji historycznych - dotyczących tego, co i kiedy się jadło w zależności od regionu. Dodatkowo w rozdziałach znajdziemy akapity poświęcone szerzej kulturze staropolskiej - co osobiście doceniam, choć czasami Autor aż nadto oddalał się od stołów i kuchni, by przywołać mniej znane bitwy i historyczne anegdotki; były to dla mnie pewnego rodzaju rozpraszacze, bo wołałabym, że wszystko w mniejszym lub większym stopniu łączyło się z podjętym tematem - choć jestem pewna, że znajdzie się sporo osób, które uzna je za niezłe smaczki. Nie można jednak Autorowi odmówić, że zrobił to, co zapowiedział we wstępie: zaprosił nas na "podróż kulinarną po minionych epokach"; podróż, która nie trzyma się znanych przewodników, tylko wyszukuje ciekawostki, jednocześnie przedstawiając kulinarne upodobania naszych przodków z czasów potęgi i dobrobytu - co miało odzwierciedlenie na uginających się od potraw stołach szlacheckich. I zrobił to z wielką pasją, która bije ze stron "Obżartuchów".

Styl książki bardziej przypomina gawędę (lub taki mniej formalny wykład!) niż opracowanie naukowe - nie ma tutaj przypisów, choć Jacek Komuda powołuje się konkretne książki kulinarne lub badania archeologiczne. Nie brakuje tutaj zatem humorystycznych komentarzy (np: komentując jeden z przepisów, w którym znajdziemy jedynie wzmiankę o konieczności podsmażenia - "Czerniecki jak każdy Sarmata gardzi szczegółami i nie podaje ile czasu" czy w przepisie na babkę "bierzemy pół garnca żółtek, nie przejmując się cholesterolem, gdyż jeszcze go nie odkryto"), jak i wyrażania własnego ubolewania, że niektórych przepisów nie da się już odtworzyć. Ten styl pasuje do całości i sprawia, że książkę czyta się bardzo przyjemnie - poza paroma kąśliwymi uwagami względem obecnej "tęczowej poprawności politycznej" - naprawdę nic nie wnoszą i można je było sobie darować, a tak to pozostawiły niesmak w raczej smakowitej podróży po dawnych stołach. Na szczęście nie jest tego wiele - raczej skupiamy się na przeszłości, a teraźniejszość jest jedynie odniesieniem czego już nie ma, a co się jeszcze ostało i można pozwiedzać - bez większego oceniania, czy to dobrze czy źle.

Siłą "Obżartuchów" jest dawka wiedzy - to książka wypełniona kulinarnymi ciekawostkami, związanymi nie tylko z samymi przepisami, ale ze zwyczajami czy opisami ciekawych miejsc na kulinarnej mapie - takich jak dawne karczmy i gospody. Ze stron książki możemy dowiedzieć się, co jadano na śniadanie, co pito, co uważano za słodycze i desery - oraz jak radzono sobie w czasie postu. Jak zauważa Jacek Komuda "żadna szlachecka uczta ani bankiet nie mogły obejść się bez mięsiwa". A jednak kotlet schabowy nie od razu pojawił się na naszych stołach, podobnie jak golonka. Niezwykle ciekawie prezentuje się inwencja naszych przodków, którzy w czasie postu nie jedli produktów odzwierzęcych, ale dbali by dania nadal przypominały potrawy z mięsa (a dziś się niektórzy czepiają, że mówimy "kotlet sojowy" jak nie jest kotletem). 

"Aż do końca I Rzeczypospolitej kuchnia dworska preferowała góry mięsa i dziczyzny, a w posty świetnie przyrządzone i przyprawione ryby. Chłopska zaś opierała się na produktach z mąki i warzyw, lecz potrawy te były suto okraszone słoniną i zwierzęcym tłuszczem. (...) W powszechnej opinii szlachetnie urodzony powinien jeść mięso".

Czy czytanie "Obżartuchów" wywołało u mnie cieknięcie ślinki? Zdecydowanie nie, gdyż bliższej mi do wege. Nie odebrało to jednak wiele z przyjemności czytania: lektura umożliwiła mi zupełnie inne spojrzenie na dawne polskie stoły. Choć nie będę ukrywać, że przy większości przepisów zastanawiałam się jak można to przełknąć - historyczne spojrzenie na kuchnię pozwala dostrzec jak bardzo zmieniają się nasze smaki. I jak wiele przepisów, które uważamy za tradycyjnie polskie w rzeczywistości takie nie są, a przynajmniej potrzebowały czas, by zadomowić się na naszych stołach (jak chociażby kartofelki!).

Dla kogo zatem jest ta książka? Z pewnością dla pasjonatów historycznych oraz kulinarnych. Może ona zaciekawić jednak i szersze grono - ja nie należę do żadnej z tych grup, o ile historię lubię, to raczej światową. Dałam się jednak zaprosić na tą kulinarną i geograficzną podróż do Prusów, prowincji wielkopolskiej, małopolskiej i litewskiej, by przyjrzeć się stołom, garnkom i zwyczajom z okresu I Rzeczpospolitej - i była to podróż bardzo udana. Choć nie rozbudziła u mnie tęsknoty za minionym, to na pewno rozbudziła chęć poznawania polskiej historii - nie tej wielkiej, ale codziennej. Takiej, której nie znajdziemy na lekcjach historii ani w przewodnikach. Jacek Komuda ma ten dar, że potrafi z pasją, pewną plastycznością i dbałością o szczegóły, ale i humorem zgłębiać dawne dzieje Polski. Czy to w wydaniu powieści historycznej, czy książek jak "Obżartuchy", potrafi przyciągnąć moją uwagę!

Jacek Komuda "Obżartuchy i opilce" (2024)

Wydawnictwo: Fabryka Słów

"Opowieść księgarki z Tokio" to kolejna japońska powieść z nurtu iyashikei (healing) - "uzdrawiających" tekstów kultury (nie muszą być to wyłącznie książki!), które mają jeden cel: przynieść poczucie spokoju, pewnej ulgi emocjonalnej; innymi słowy ma koić odbiorców. Powieści z tego gatunku potrafią być schematyczne - opierają się często na motywie "okruchów życia", codziennych sytuacji, w których bohaterowie czują się zagubieni. Jednak na swej drodze odnajdują niezwykła kawiarnię/księgarnię/bibliotekę, a interakcja z tym miejscem/właścicielem pozwala bohaterom spojrzeć na życie inaczej, odnaleźć spokój. Ważniejsza jest tutaj atmosfera  i jednostkowe doświadczenie naszego bohatera (często pewnego archetypu, z którym czytelnik może się utożsamić) niż rozbudowana fabuła. Ważne jest, by w jakiś sposób lektura takiej książki podnosiła na duchu, dawała nadzieję, że jakoś się ułoży. Jak zatem w te ramy wpisuje się "Opowieść księgarki z Tokio"?

To powieść, która wiele czerpie z iyashikei, ale ma w sobie ciekawy twist: tym razem to nie postacie wchodzące w kontakt z księgarką wychodzą na pierwszy plan, ale ona sama. Nie skupiamy się tutaj na problemach osób, które nasza tytułowa księgarka poznaje, ale jej własnej drodze do "uzdrowienia" poprzez relacje z innymi. Nanako znalazła się na życiowym zakręcie: jej małżeństwo się rozpada, a praca w księgarni nie daje już takiej sytuacji. Kobieta czuję potrzebę zmian, otwarcia się na nowe doświadczenia - a przecież nie jest to wcale łatwe. Spontanicznie postanawia zapisać się do portalu randkowego, który umożliwia spotykanie nieznajomych. Nanako nie chce jednak randkować, a zwyczajnie poznawać ludzi - i poprzez te relacje otworzyć siebie. Kobieta, mająca ogromną pasję do książek, postanawia wykorzystać te krótkie, trzydziestominutowe spotkania, by dowiedzieć się czegoś o drugiej osobie i zaproponować jej książkę do przeczytania - ale także wynieśc coś dla siebie z kązdego takiego spotkania. Celem kobiety nie jest odnalezienie miłości, a raczej nawiązanie kontaktów, relacji. Całości smaczku dodaje fakt, że jest to powieść autobiograficzna, która zaczęła się od wpisów na stronie internetowej, które przyciągnęły uwagę Japończyków.

"Z czasem moje polecanie książek przybrało taką właśnie formę. Najpierw mówiłam o uroku danej osoby. Potem łączyłam ten urok z książką, którą chciałam polecić. Opowiadałam, co może dać tej osobie. Wydawało mi się, że nawet ta "nieprzeczytana jeszcze" książka może kiedyś stać się talizmanem dla konkretnego człowieka."

W książce tej mamy zatem niekonwencjonalne podejście: nasza postać, która ma nieść ukojenie innym (poprzez polecanie książek dopasowanych do ich sytuacji życiowej), sama przeżywa nietypową podróż. Pomysł wyjściowy - połączenie randkowania z polecaniem książek również jest intrygujący. Szczególnie, że na swej drodze Nanako spotka różnych ludzi - od mężczyzn zainteresowanych tylko seksem po osoby, które rzeczywiście liczą na polecenie książek, wierząc, tak jak nasza księgarka, w moc literatury. Odpowiednia książka we właściwym momencie może zdziałać cuda, niepotrzebna jest tu żadna magia! Na kartach powieści autorka zastanawia się nad znaczeniem odpowiednio dobranych książek, tak by stały się przewodnikami, towarzyszami na całe życie odbiorcy. Dotyka także kwestii samego polecania, gdzie nie wystarczy powiedzieć "to dobra książka", ale należy się pochylić nad tym, dlaczego będzie dobra dla tej konkretnej osoby.

Jednocześnie "Opowieść księgarki z Tokio" ma w sobie wiele charakterystycznych cech iyashikei. Jedną z nich jest uniwersalność. W zakresie tematycznym książka porusza takie uniwersalne kwestie jak miłość, samotność, życiowy kryzys (w małżeństwie, w pracy), czy w końcu pokonanie nieśmiałości i nawiązywanie nowych znajomości. Osoby, które napotyka na swej drodze Nanako prezentują pewne problemy - nie ma tu miejsca na zagłębianie się w ich rys psychologiczny. 

Siłą tej powieści jest właśnie droga naszej bohaterki: droga ku otwartości na nowe doświadczenia, ale także na odkrywanie samej siebie. Na zastanowienie się, czego pragnie, co jej daje szczęście. Drugim zaś filarem jest wiara w moc książek jako mostu łączącego ludzi - nawet w czasach szybkich znajomości online. Istotne jest także miejsce, czyli księgarnia. Nie chodzi jednak o jedną konkretną księgarnię, ale atmosferę, której bohaterka poszukuje: otoczenia książek oraz pasjonatów czytania. W odpowiedniej księgarni można być sobą, można się "zresetować", jak ujmuje to sama bohaterka. 

Całość napisana jest w bardzo prosty sposób; co więcej - w odróżnieniu od wielu innych książek tego nurtu - nie ma tu zbyt wielu "prawd objawionych" w postaci komfortowych haseł - gotowych cytatów do zawieszenia nad łóżkiem. Chociaż opowiada o roku z życia tytułowej księgarki, nie uniknęła typowej dla  iyashikei powtarzalności, związanej z 70 spotkaniami i poleceniami książek (choć bardzo różnorodnych tematycznie).

"Opowieść księgarki z Tokio" nie jest powieścią bardzo zapadającą w pamięć, wstrząsającą czytelnikiem - bo i nie o to chodzi w tego rodzaju książkach. Ważne jest to uczucie ukojenia w trakcie lektury - pewien optymizm bijący ze stron, mówiący o tym, że mimo kryzysu można odnaleźć spokój - i to w stylu japońskim: cichy, związany z codziennym życiem, bez fajerwerków i obrotów o sto osiemdziesiąt stopni. Mnie takie ukojenie przyniosła - miło było wraz z autorką zadumać się nad znaczeniem polecania książek i poszukiwania relacji. Minimalistyczny styl idzie tutaj w parze z introspekcją - skupieniem się na wewnętrznej przemianie bohaterki w życiu codziennym. Jeśli jesteście miłośnikami dramatycznych historii, to ta książka nie jest dla Was. Jeśli czujecie przesyt japońskimi healing novels, "Opowieść księgarki z Tokio" nie oferuje większej oryginalności. Ale jeśli szukacie książki, która pozwala na zwolnienie tempa, na łagodniejsze spojrzenie na życie, przypominającą o docenianiu piękna zwykłych chwil i małych zmian - to warto sięgnąć po ten autobiograficzny bestseller z Japonii.

Jako miłośniczka serialu "Wikingowie", epickiej fantastyki przesiąkniętej mitami i legendami brutalnego świata, w którym trzeba walczyć o przeżycie, mogę powiedzieć jedno: ale to była emocjonująca przygoda! "Cień bogów" to pierwszy tom "Trylogii o Krwiozaprzysiężonych", która zabiera nas do świata inspirowanego mitologią nordycką, pełnego mrocznej magii, żądnych krwi bogów/ich potomków i nieustraszonych wojowników. Akcja osadzona jest w Vigrid, krainie zniszczonej przez krwawą wojnę bogów - nie jest to jednak świat, który podniósł się po tych wydarzeniach. Autor świetnie wykreował klimat szorstkiego i brutalnego świata, w którym rzadko można liczyć na pomoc innych. Na kartach powieści śledzimy losy trójki bohaterów, z których każdy ma własne motywy: czy będzie to misja ratunkowa, chęć zemsty, czy w końcu pragnienie zdobycia sławy - każdy z bohaterów będzie musiał zmierzyć się także z walką o przetrwanie, a na ich drodze odkryjemy kolejne tajemnice tego świata. Uwielbiam takie książki: na każdej stronie czuć zagrożenie, a losy bohaterów wcale nie są takie pewne. Nie jest to może powieść, która wciąga od pierwszej strony - trzeba przeczytać kilka rozdziałów, by klimat tej książki zaczął działać - ale potem ciężko się oderwać, aż do ostatniej strony!

John Gwynne zrobił to, co nie zawsze się udaje: znalazł balans między kreacją świata, a postaciami. Na każdej z tych płaszczyzn "się dzieje": kreacja Vigrid nie ustępuje naszym trzem postaciom, a fabuła pozwala nam zarówno eksplorować świat, jak i poznawać losy postaci - ich motywacje, myśli i działania. Wszystko przeplata się, dając nam interesującą - choć bardzo surową całość. Przy trzech bohaterach jedna z osi fabularnych może wydawać się zbędna: tutaj tego nie doświadczyłam. Losy każdej z postaci były interesujące: Orki, która musi powrócić do swych wojowniczych korzeni, by ocalić najdroższą jej osobę; Varga, próbującego odkryć kto zabił jego siostrę i zemścić się - by na tej ścieżce odkryć prawdę o sobie i poznać znaczenie rozszerzonej rodziny; i w końcu Elvary, która mimo pochodzenia chce sama wykuć swą sławę, odrzucając narzuconą jej rolę kobiety. Czwarty bohaterem jest Vigrid, kraina w której osadzona jest akcja. Jest to miejsce naznaczone przeszłością, wspomnianą wojną bogów, której spuścizna jest widoczna - chociażby w uprzedzeniach do osób "spaczonych" boską krwią. To miejsce zamieszkane przez potwory (także w ludzkiej skórze), a zagrożenie obecne jest na każdym kroku. Ten świat pulsuje fantastycznymi stworzeniami, wyjętymi z kart nordyckich sag - od olbrzymich trolli po zjadające ludzkie zęby tennúry; nie brakuje także magów, również zwaśnionych, co tylko potęguje wrażenie miejsca nieprzyjaznego. Zarówno postacie, jak i miejsce akcji są wiarygodne, zakorzenione w surowym świecie. Zaś zmagania postaci zapewniają wymiar emocjonalny, oparty na motywach lojalności, zemsty i odwagi.

Jakby tego było mało, John Gwynne ma też dar do pisania scen akcji. Na kartach powieści nie brakuje scen walki - zarówno pojedynków jeden na jeden, jak i starć z potężnymi istotami. Przemoc jest brutalna i bezkompromisowa, odzwierciedlając nordycki klimat świata: brutalna jest i sama rzeczywistość, w której trzeba walczyć o przetrwanie mimo pewnych struktur społecznych. Starcia są intensywne i mają wysokie stawki - śmierć w tym świecie jest bardzo realna.

Do tej powieści idealnie pasuje oszczędny styl, który potrafi w odpowiednich momentach być mocny i dosadny. Tempo powieści bardzo mi odpowiadało - choć znają się osoby, dla których jest ono zbyt wolne. Akcja rozwija się stopniowo, więc wpierw jesteśmy wprowadzania, a dopiero w ostatnich rozdziałach całość przyspiesza, kulminując w pełnym napięcia, porywającym finale, który przygotowuje grunt pod kolejną część trylogii.

"Cień bogów" to wciągająca, starannie skonstruowana powieść fantasy, która zachwyca zarówno bohaterami, jak i atmosferą. Dziki, surowy świat Vigrid zachwyca i wciąga - wraz z bohaterami wybieramy się w niebezpieczną podróż, która wcale nie musi zakończyć się happy endem. W takim świecie postacie muszą być nieustraszone i gotowe na każde starcie! Jeśli lubicie mroczniejszą, epicką fantastykę oraz mitologiczne inspiracje - to nie przegapcie tego tytułu. "Cień bogów" to świetny początek fantastycznej "nordyckiej sagi", która ma jeszcze wiele do zaoferowania. 

"Rzeźbiarka krwi" to dynamiczna, młodzieżowa fantastyka z ciekawym światem przedstawionym. Powieść wpisuje się w estetykę "silkpunku". Ten podgatunek łączy technologię z wpływami azjatyckimi - w odróżnieniu od steampunku, skupiającego się na rewolucji industrialnej i erze wiktoriańskiej, będącego ze swej natury dość europocentrycznym, silkpunk oferuje alternatywne spojrzenie na mieszanie się technologii i magii w duchu azjatyckim. W tym ujęciu istotny jest balans między nowoczesnością/technologią a naturą/tradycją. Oddaje to powieść "Rzeźbiarka krwi", w której ścierają się dwie szkoły medycyny: nowoczesna (jak na opisywane czasy), oparta o maszyny i tradycyjna, wykorzystująca niezwykły dar wpływania na ludzką anatomię poprzez dotyk i umysł. Opisywany na kartach powieści świat traktuje tytułowych rzeźbiarzy jako "wymierające zagrożenie"; osnute mitami i odchodzące w zapomnienie, jednocześnie wciąż budzące grozę. Główna bohaterka może być ostatnią uśmierzającą - jak w jej kulturze nazywano osoby obdarzone tym darem - która próbując uleczyć jedynego świadka zabójstwa, wplątując się tym samym w intrygę spod znaku "złapmy mordercę, zanim on nas odkryje". Osią fabularną w powieści jest zatem próba uleczenia i zagadka kryminalna, a tajemnicy dokłada obecność niezwykłego młodego dżentelmena. Jak przystało na powieść młodzieżową nie zabrakło i wątku romantycznego - ale połączonego z motywem kolonializmu/wykorzenienia z własnej kultury, co jest popularnym elementem "azjatyckiej" fantastyki. Nie jest to powieść specjalnie zaskakująca, ale elementy silkpunku dodają jej pewnej oryginalności. Całość czyta się bardzo przyjemnie, a końcówka zachęca do sięgnięcia po kolejny tom.

"Rzeźbiarka krwi" wpisuje się idealnie w literaturę tworzoną przez osoby azjatyckiego pochodzenia, jak Tasha Suri czy Rebecca F. Kuang: pisząć fantastykę inspirowaną Azją, autorki te eksplorują złożoność tożsamości na styku kultur, często w połączeniu z motywem kolonializmu, ukrytego dziedzictwa kulturowego i przemocą. W przypadku Vanessy Le odnajdziemy echo doświadczenia wietnamskiej diaspory, ukształtowanej przez wojnę, migrację i utratę ojczyzny: główna bohaterka żyje poza granicami kraju przodków, który został najechany i zniszczony. Jej magia ma głębsze znaczenie - nie jest tylko zdolnością, ale nicią łączącą ją z spuścizną matki i babki; z tradycją, której nie doświadczyła bezpośrednio żyjąc poza granicami ojczyzny. Jej dar tworzy napięcie między przeszłością, a teraźniejszością, co zresztą świetnie współgra z motywem silkpunku i obecnością maszyn w świecie mało przyjaznym dla Nhiki. Dziedzictwo w formie magii jest dla niej zarówno błogosławieństwem, jak i ciężarem - naznaczając ją jako inną, obcą i niebezpieczną.

Jednocześnie powieści nie brakuje lekkości w sposobie, w jaki jest napisana. W odróżnieniu od książek wspomnianych Tashy Suri i R.F. Kuang, "Rzeźbiarka krwii" Vanessa Le zdecydowanie wpisuje się w literaturę młodzieżową (oznaczoną na okładce jako 15+). Oznacza to pewne uproszczenia - konflikt polityczny zostaje zaledwie zarysowany, a fabuła skupia się wokół bohaterki, jej osobistego doświadczenia. Intryga kryminalna jest łatwa do przewidzenia, ale nie oznacza to, że brakuje w powieści zaskoczeń - pod tym kątem naprawdę niezłe jest zakończenie. W powieści zdarzają się także pewne potknięcia, związane przede wszystkim z budowaniem napięcia wokół intrygi (po co planować jak kogoś wrobić i potem ten plan wprowadzać w życie, jak i tak kończy się to zwykłą konfrontacją na noże?), ale nie odbiera to wiele z ogólnej przyjemności czytania.

Poleciłabym "Rzeźbiarkę krwi" przede wszystkim tym, którzy nadal lubią fantastykę spod znaku YA, ze wszystkimi jej wadami i zaletami, ale szukają czegoś z dość oryginalnym systemem magicznym. Dla mnie fantastyka "azjatycka" ciągle ma w sobie pewną przewagę - obok rozrywkowej przygodowo-romansowej fabuły, dodaje ten element kulturowego rozdarcia, dotykając problemów związanych z przymusowym wykorzenieniem i próbą odnalezienia siebie. A autorka dodała do tego jeszcze jeden smaczek: medycynę i anatomię. Sprawia to, że "Rzeźbiarka krwi" to powieść intrygująca - połączeniem medycyny, maszyn i silkpunku, z odrobiną wietnamskiego folkloru. Chociaż można się trochę przyczepić - chociażby do kreacji głównej bohaterki, która początkowo wpada w pewne klisze naiwnej dziewczyny, czy do jednowymiarowości bohaterów pobocznych - to są to grzeszki, które jestem w stanie wybaczyć jeśli zagrała kreacja świata przedstawionego. Może nie wyrwała mnie z kapci, ale w trakcie czytania było mi ciężko się oderwać - chciałam zgłębić tajemnice uśmierzania i dowiedzieć się, czy bohaterce w końcu uda się znaleźć miejsce, do którego będzie przynależeć. Jest w tej książce coś, co przyciąga :)

"Struktura świata" to finałowy tom trylogii "Kroniki Olchy", serii głęboko inspirowanej filozofią azjatycką - przede wszystkim tradycją konfucjańską. W finałowym tomie autor zręcznie splata wątki buntu, przeznaczenia i osobistego rozwoju opowiadając historię Wena Olchy/Głupiego Kundla oraz innych postaci. To specyficzna fantastyka, mająca w sobie powagę klasyki: nie ma tutaj humoru czy dynamicznej akcji, jest za to pochylenie się nad kreacją świata i konsekwencjami działań bohatera. Pierwszy tom, "Dłoń Króla Słońca" jest najbardziej dynamiczny - a tym samym najłatwiejszy w lekturze. Skupia się wokół motywu od zera do bohatera - przy czym nasz bohater kieruje się niespotykaną ambicją. Nie chodzi mu wyłącznie o ratowanie świata, ale zdobycie mocy - co ma swoje konsekwencje w kolejnych tomach. Drugi to rebelia, prowadząca do zniszczenia świata. Już ten tom staje się dużo bardziej filozoficzny niż współczesna fantastyka przygodowa. "Struktura świata" to z kolei opowieść o odbudowie świata - i tu jest najwięcej miejsca poświęcone rozważaniom na temat starej i nowej struktury: co należy zmienić w świecie, by wyeliminować zło, z którym wcześniej walczono? Nie jest to lektura łatwa, wymaga skupienia i pochylenia się nad treścią. Autor skupia się na postaciach i na zachodzących w nich zmianach, przez co ma się wrażenie, że niewiele się dzieje, a lektura się ciągnie. To książka wymagająca cierpliwości, której oryginalność polega na tym, że odbiega od naszych oczekiwań: zamiast spektakularnej bitwy, skupiamy się na wnętrzach postaci, które muszą podjąć kluczowe decyzje na temat kształtu struktury świata. Jeśli jednak nie odstraszy nas tempo i filozoficzny ton, to ten tom wynagradza wspomnianą cierpliwość, dostarczając nam niezwykłej opowieści o końcu i odrodzeniu świata.

"Struktura świata", jak i cała trylogia nie wpisują się w obowiązujące trendy popularnej fantastyki: zamiast romansu, dostajemy tutaj typowe elementy epickiej fantastyki (szkolenie bohatera, rebelia) połączone z filozoficznymi pytaniami, zaczerpniętymi z konfucjańskich inspiracji. Dotyczą one obowiązku, hierarchii, miejsca jednostki w większym porządku: w rodzinie, plemieniu, imperium. Azjatyckie inspiracje dodają także motywy kolonializmu i rebelii wobec imperium - podobne odnajdziemy w twórczości Tashy Suri (trylogia Płonące Królestwa czy dylogia Kroniki Ambhy, które w odróżnieniu od omawianej tutaj książki dodają jeszcze do tego wątki feministyczne). To rodzaj fantastyki w dużej mierze opartej na klimacie związanym z oryginalną kreacją świata, jak i na wewnętrznych konfliktach postaci. Choć od drugiego tomu dostajemy kilka punktów widzenia, to kluczową postacią pozostaje Głupi Kundel. Na kartach trylogii przechodzi on przemianę od ambitnego młodzieńca, rozdartego między możliwościami oferowanymi przez cesarza a rodzimą kulturą, niszczoną przez imperium. Wen Olcha/Głupi Kundel to postać wewnętrznie skonfliktowana, co oddaje jego podwójne imię; rozdarty między tradycją a rewolucją. W "Strukturze świata" przychodzi czas na rozliczenie się z decyzjami podjętymi przez głównego bohatera. Ze względu na to, że jest to fantastyka skierowana do wewnątrz postaci, to właśnie tam rozgrywa się największy dramat, co znajduje swoje odzwierciedlanie w finale. Można zarzucić autorowi, że nie do końca miał pomysł na pozostałe postacie, jednak losy głównego bohatera, jego rozterki i przemiana są konsekwentnie prowadzone od pierwszego tomu i znajdują satysfakcjonujące zakończenie w finale.

Dla mnie wyróżnikiem serii jest możliwe metaforyczne odczytanie: to opowieść o walce między osobistymi pragnieniami, ambicjami a oczekiwaniami społecznymi, co silnie zaznacza się w azjatyckiej filozofii. W myśli konfucjańskiej odnajdziemy rozważania na temat władzy, lojalności i obowiązku moralnego, co przez autora zostało przełożone na fantastyczny świat, pełen magii. Konfucjańskie ideały podkreślają znaczenie społecznej hierarchii, która tworzy harmonię; harmonia ta nie oznacza jednak równości, a ustrukturyzowane społeczeństwo z Królem Słońcem na czele. Nasz bohater jest konfrontowany z poczuciem lojalności wobec imperium, wobec rodziny, a własnym poczuciem dobra i zła, co oddaje obecne w konfucjańskiej filozofii napięcie między koniecznością wypełniania swojej roli a kwestionowaniem niesprawiedliwej władzy. Do tego dodany zostaje motyw związany z obecnym a azjatyckiej tradycji kultem przodków - ciężarem oczekiwań przodków, szacunkiem wobec tradycji. Nie zabrakło także taoistycznych inspiracji, związanych z równowagą i cyklicznością (wyrażone w rozważaniach bohaterów na temat końca i odradzania świata). Taoizm może stanowić ucieczkę od konfucjanizmu, od sztywnych reguł  i struktur. Ta filozoficzna otoczka dodaje głębi opisywanym w powieści intrygom politycznym i osobistemu konfliktowi głównego bohatera.

"Struktura świata", i szerzej cała trylogia, to intrygująca powieść łącząca motyw rebelii z filozoficznymi rozważaniami. Autor skupia się na eskpozycji świata i konfliktach wewnętrznych, przez co niektóre fragmenty powieści potrafią się dłużyć. To nie jest książka typu "fast food", która szybko nas pochłonie. Wymaga zaangażowania się i skupienia na tym, co ma do przekazania: bogate rozważania na temat władzy, tożsamości i moralności w scenerii inspirowanej Azją Wschodnią. Jeśli lubicie fantastykę w stylu Robin Hobb, podobały wam się książki R.F. Kuang, Tashy Suri czy Shelley Parker-Chan - to zdecydowanie polecam tę serię!

"Licencja na czarownie" zdecydowanie wpisuje się w kategorię "cozy fantasy": jest lekko, zabawnie i przyjemnie. Niektórych może zrazić pewna infantylność i prostota, ale dla mnie pasowało to do opowiadanej historii, książki utrzymanej nieco w stylu fantastyki dziecięcej/młodzieżowej z morałem. Jednocześnie to książka, którą można czytać w każdym wieku, jeśli tylko lubi się opowieści bardziej przyziemne niż epicka fantastyka.

Na kartach powieści śledzimy losy młodej Arlety, którą czeka najważniejsze wyzwanie dla osób w jej wieku: zdanie egzaminu, by zdobyć upragnioną licencję na czarownie. Arleta nie jest nieukiem, ale wiedza topornie wchodzi jej do głowy - głównie przez pech, który się do niej przykleił. Nawet przy dobrych intencjach dziewczynie zwyczajnie nie wychodzi i w końcu zdaje sobie sprawę, że jeśli nie pozbędzie się pecha jej szanse na zdanie są nikłe. 

Powieść można określić jednym słowem: urocza. Taka jest pechowa Arleta, i taki jest przedstawiony świat. Oczywiście czają się tam stwory ze słowiańskich legend, w domu Arlety mieszka dziwny czarny kot, a rośliny zdają się lgnąć do jej ogrodu - i we wszystkim tym jest wspomniany urok. To nie jest ten rodzaj powieści, który ma wywoływać silne emocje, chyba że tą emocja jest rozchodzące się po ciele ciepło. Od początku mamy nadzieję, że dziewczynie się w  końcu ułoży, a pech okaże się wcale nie taki straszny.

Całość napisana jest lekko i z humorem. To książka, która najbardziej trafi do osób lubiących "Dożywocie" Marty Kisiel - odnajdziemy w obu książkach trochę specyficzny humor oraz dziwny dom, który chce się poznać lepiej. W "Licencji na czarowanie" odnajdziemy także podobny klimat jak w twórczości Anety Jadowskiej - takich książek jak "Cud, miód, malina". To jest ten rodzaj cozy fantasy, który bardzo lubię, więc "Licencja na czarowanie" mnie nie zawiodła.

Sama Arleta jest także typem postaci, które lubię: nie brakuje jej błyskotliwości, ale daleko jej do doskonałości. Łatwo można w niej odnaleźć siebie ze studenckich czasów: przedegzaminacyjnej paniki, że trzeba się było zacząć uczyć wcześniej, pierwszego zauroczenia w "tym najzdolniejszym studencie" i dodatkowego stresiku, który dodaje rodzina.

W powieści nie zabrakło morału: lepsza trójka na egzaminie niż wykopanie za ściąganie, czyli lekcja na temat wyborów życiowych osób dorastających. Idąc na skróty można wpaść w niezłe tarapaty i nie wszystko można zrzucić na prześladującego pecha - należy brać odpowiedzialność za własne decyzje. Nie każda fantastyka musi opowiadać o wielkiej walce dobra ze złem.

Książkę czytało mi się (a w sumie to słuchało) z czystą przyjemnością: to jest zdecydowanie mój rodzaj cozy fantasy, gdzie wiadomo, że wszystko musi dobrze się skończyć. Oczarowała mnie bohaterka, której daleko do ideału oraz skrywające tajemnice miejsce zamieszkania, a także cała plejada stworów i demonów, a nawet dostojnego drzewa, która przewinęła się przez jej podwórko. Powieść mile mnie zaskoczyła i wywoływała uśmiech na twarzy - od czasu do czasu lubię sięgać po taką "zwyczajną" fantastykę, z odrobina magii i sporą dawką komedii omyłek. To nie jest ten rodzaj literatury, który zapadnie nam na dług w pamięć, ale bardzo przyjemny czaso-umilacz do ulubionego gorącego napoju i posiadówki pod kocykiem.

"Zasypani" to reportaż, który czyta się z wypiekami na twarzy - od pierwszej do ostatniej strony przykuwa uwagę mimo - wydawałoby się - tak prozaicznego tematu jak śmieci. Na ponad 350 stronach kryje się dogłębna analiza globalnego kryzysu odpadów, od naszych własnych domów po odpady radioaktywne, z którymi nie wiadomo, co począć. Oliver Franklin-Wallis ujmuje ten problem wielowymiarowo - od aspektów środowiskowych po kwestie społeczne i polityczne, ukazując wpływ kultury jednorazowego użytku na naszą planetę. Śmieciom zazwyczaj nie poświęcamy wiele uwagi, a sam temat może wydawać się mało interesujący - nic jednak bardziej błędnego. "Zasypani" to książka, która sprawia, że kwestia odpadów fascynuje - a że każdy z nas doświadcza (choć może sobie z tego nie zdaje sprawy!) wpływu naszej kultury konsumpcyjnej i podejścia do odpadów, to i każdy powinien tę książkę przeczytać. Szczególnie, że jej styl jest niezwykle przystępny: Franklin-Wallis łączy dziennikarstwo śledcze z osobistymi historiami (własnymi oraz osób, z którymi przeprowadził wywiady), aby pokazać czytelnikom złożone systemy związane z zarządzaniem odpadami, recyklingiem oraz społecznościami, które najbardziej cierpią na skutek niewłaściwego zarządzania odpadów. Jednocześnie autor nigdy nie przedstawia problemu w czarno-białych barwach, zawsze skupiając się na ukazaniu złożoności: łatwo jest potępić wysyłkę odpadów na Globalne Południe, ale to co dla jednych jest śmieciem, dla innych jest... surowcem, zasobem. Wisienką na torcie tego reportażu jest bogata bibliografia - wszystkie dane, które pojawiają się w książce są poparte źródłem. Czego chcieć więcej od naprawdę dobrego reportażu?

Zacznijmy od tematyki książki, bo "Zasypani" podejmują całe spektrum zagadnień związanych z odpadami. Swoja przygodę (wierzcie mi na słowo, czytanie "Zasypanych" to przygoda pełna emocji, będąca jednocześnie lekcją) zaczynamy w Nowym Delhi, gdzie wraz z autorem zbliżamy się do "wysypiska Ghazipur, góry zbudowanej nie ze skał, ale śmieci". Wznosząca się na 65 metrów, góruje nad krajobrazem. Szpeci, stanowi zagrożenie - a jednocześnie oferuje zarobek szperaczom. "Na całym świecie, a głównie na Globalnym Południu, ze szperactwa utrzymuje się nawet 20 milionów ludzi". To świetne wprowadzenie do tematu książki: ukazuje różne kwestie związane z odpadami, skupiając się także na ludziach. Jak zauważa autor: "hałdy śmieci istnieją od zarania ludzkości. Gdziekolwiek pojawiali się ludzie, zostawiali po sobie odpady". To odpady pozwalają archeologom rekonstruować dzieje ludzkości. 

Do kwestii Globalnego Południa autor powraca nie raz. "Jako mieszkańcy Globalnej Północy uważamy wywóz śmieci za coś oczywistego, za jedno z naszych podstawowych praw, podczas gdy dla ludzi, którzy z trudem zaspokajają swoje podstawowe potrzeby - dostępu do pożywienia, wody i edukacji - pozostaje on luksusem". Ukazuje różne kwestie związane z odpadami na Globalnym Południu - od wywozu naszych śmieci, czyli zrzucania problemu na innych, po rozwinięcie się kultury odnawiania i ponownego wykorzystania naszych "śmieci" (a także problem z fast fashion, który sprawia, że coraz trudniej jest ponownie wykorzystać słabe jakościowo ubrania). "Zasypani" poruszają także kwestie rozwiązań zarządzania odpadami na Globalnej Północy - by ostatecznie postawić tezę, że rozwiązanie kryzysu odpadowego musi brać pod uwagę różnice zamożności państw - a tym samym możliwości wdrażania rozwiązań.

Jakie jeszcze tematy zostały poruszone? Oczywiście kwestie recyklingu, kompostowania, fast fashion, marnowania żywności, kultury jednorazowych produktów czy ścieków. Wszystko wielowymiarowo - od narastających problemów, przez poszukiwanie rozwiązań lub zamiatanie tego pod dywan. Nie zabrakło także poruszenia kwestii wpływu na środowisko i zdrowie; wszak wiele śmieci jeśli nie od razu, to z czasem może stać się toksyczna. By zbadać te wszystkie tematy autor udał się w wiele miejsce - od miasteczek i wsi na Globalnym Południu po nowoczesne (i też te przestarzałe) zakłady oczyszczania, recyklingu lub składowania śmieci. 

Każdy z rozdziałów naprawdę wciąga i trudno oderwać się od lektury. A jednocześnie, strona za stroną każe nam się zastanawiać nad problemem i nad tym, co możemy zrobić jako jednostki, ale także jako zbiorowości. Jaka odpowiedzialność powinna zostać nałożona na producentów - bo odpady nie zaczynają się kiedy wyrzucamy opakowanie, ale już na etapie produkcji czy nawet wydobycia surowców. Od razu zaznaczę, że autor nie szuka taniej sensacji, ale przedstawiane przez niego odkrycia w trakcie dziennikarskiego śledztwa potrafią zszokować - a na pewno otworzyć oczy. Zaproponowana w "Zasypanych" przygoda to nie tylko zwiedzanie niebezpiecznych miejsc, jakimi są wysypiska, ale i odkrywanie prawdy: ujawnianiu warstw korupcji, nieudanych polityk i interesów korporacyjnych, które pogarszają problem odpadów. Autor pozostawia czytelników z niepokojącą świadomością globalnej skali problemu i tego, jak nasze codzienne nawyki konsumpcyjne się z nim wiążą.

A jednocześnie unika moralizatorskiego tonu: nie stoi ponad nami, nie prawi nam kazań, nie grzmi, że wszystko stracone. W "Zasypanych" - oprócz rzetelnego ukazywania problemu - autor pozwala sobie na własne przemyślenia; chociaż prowadzone przez niego śledztwo wywarło na nim potrzebę zmiany nawyków (kompostowania, dokładnej segregacji czy powstrzymania się od kupowania zbędnych rzeczy), to przyznaje się przed nami otwarcie, że jest tylko człowiekiem. Że problem jest na tyle złożony, że potrzeba różnych rozwiązań - my musimy się zmienić, ale także korporacje i rządy. To ciekawe połączenie: książka jest rzetelna, bogata w szczegóły dziennikarskiego śledztwa; pełna informacji przedstawionych w bardzo klarowny sposób - a jednocześnie zawiera w sobie wezwanie do działania. Jest z jednej strony krytyczna, ale nie pozbawiona elementu nadziei - że rozumiejąc problem, odkrywając nieudolną politykę uda się w końcu wprowadzić zmiany na lepsze. Skończył się czas na ignorancję i zamykanie oczu, trzeba się pochylić nad rozwiązaniami.

"Zasypani" to świetny reportaż, prowokujący do myślenia, wieloaspektowo i krytycznie przedstawiający problem, ale także pewne rozwiązania. To przede wszystkim naprawdę udana analiza kryzysu odpadowego, który wymaga naszej uwagi - tu i teraz, jeśli nie chcemy przyszłym pokoleniom zostawić w spadku tylko bunkrów z toksycznymi odpadami. Książka napisana jest w bardzo przystępny sposób, dzięki czemu może trafić do każdego czytelnika. Ponadto autor jasno pokazuje, że problem odpadów to nie tylko kwestia środowiskowa, ale także głęboki problem społeczny. Poprzez ukazanie zarówno Globalnej Północy, jak i Globalnego Południa autor bada nierówności systemowe, które pokazują kto najbardziej cierpi w wyniku kryzysu. To jeden z tych reportaży, który pozostaje w głowie - który otwiera oczy i wzywa do działania. Jestem przekonana, że po przeczytaniu tej książki każdy spojrzy nieco inaczej na otaczający nas świat - i ten bliski, domowy i dalszy - całą naszą planetę. 

"Dziecko Rosemary" Iry Levina to przykład mistrzowskiego budowania suspensu: powoli, krok za krokiem narasta atmosfera strachu i paranoi, gdy w codzienne życie młodej pary wkrada się element niesamowitości. Ta opublikowana w 1967 roku powieść na stałe zapisała się we współczesnej literaturze grozy, nadal wywołując ciarki na plecach bez konieczności odwoływania się do krwawych i brutalnych scen. Siłą tej powieści jest zacieranie granicy między tym co znajome, zwyczajne, a tym co złowrogie: młode małżeństwo spełnia swoje marzenie wprowadzając się do wymarzonego mieszkania, gdzie dekoruje pokoje i przygotowuje się do powiększenia rodziny; sam budynek pełen jest przyjaznych starszych ludzi i jedyne, co może budzić grozę to przeświadczenie znajomego tytułowej bohaterki, że budynek ten przyciąga zło. W przeszłości mieszkały w nim siostry-kanibalki, a także mężczyzna zajmujący się satanizmem. Czy były to tylko przypadki? Jak długo potrwa sielanka Rosemary? Levin idealnie, powoli buduje atmosferę do dynamicznego finału, a minimalistyczny styl powieści pozwala skupić się właśnie na suspensie i emocjach Rosemary: kobiety rzeczywiście narażonej na niebezpieczeństwo czy popadającej w obłęd?

W posłowiu napisanym w 2003 roku Ira Levin zauważa, że "największe napięcie w horrorach występuje nie wtedy, gdy dzieje się coś strasznego, tylko zanim zacznie się dziać" (I. Levin, Vesper 2021). To stwierdzenie stanowi esencję "Dziecka Rosemary", przez co ciężko oderwać się od tej książki. Tę atmosferę niepewności, oczekiwania na rezultat Autor połączył z ciążą; to dziewięć miesięcy oczekiwania w pewnym strachu, który na kartach powieści potęgowany jest tym, że ciąża bohaterki przebiega w niepokojący sposób, że ciągle towarzyszy jej ból. Napięcie narasta stopniowo, początkowo będąc jedynie dziwacznym zachowaniem starszych sąsiadów czy nagłym sukcesem zawodowym jej męża - dopiero z perspektywy końca te drobne wydarzenia zaczynają układać się w całość; przechodzą z kategorii drobnych dziwactw i dziwnych zbiegów okoliczności w wydarzenia złowrogie.

W powieści horror ma wymiar przede wszystkim psychologiczny. Stopniowo obserwujemy jak marzenie Rosemary o wprowadzeniu się do pięknej (choć owianej złą sławą) kamienicy i powiększenie rodziny doprowadza do coraz większej izolacji kobiety - nawet otoczona przez ludzi czuje się sama, niezrozumiała: towarzyszy jej jedynie ból, który wszyscy bagatelizują. Levin podtrzymuje napięcie poprzez dwuznaczność: dopiero finał odpowie na pytanie, czy historia ma wydźwięk paranormalny, czy raczej opowiada o stopniowym popadaniu w paranoję. Levin mistrzowsko dawkuje informacje, by utrzymać suspens do ostatnich stron powieści. Co ciekawe, nawet znając zakończenie (np: z bardzo wiernej ekranizacji Polańskiego), nie odbiera to niczego z przyjemności czytania - od książki naprawdę trudno jest się oderwać! Uwielbiam właśnie taki rodzaj grozy: oparty nie na przemocy i gore, ale powolnym, precyzyjnie wykalkulowanym budowaniu suspensu, gdzie strona za stroną osoba czytająca uzmysławia sobie, że coś jest nie tak aż do kulminacyjnego momentu objawienia prawdy.

"Dziecko Rosemary" choć zasłynęło jako powieść o charakterze satanistycznym, nigdy nie stawia rytuałów w centrum. Elementy nadprzyrodzone wprowadzane są subtelnie i ciągle przeplatają się z wydarzeniami zwykłymi, codziennymi. To powieść, która skupia się na Rosemary - jej rosnącej bezradności, desperackich próbach ochrony nienarodzonego dziecka, odnajdywaniu w sobie siły, by walczyć z psychologiczną manipulacją, ze strony najbliższych. To tu znajduje się prawdziwa groza, piekło kobiet, które wcale nie wymaga elementu diabelskiego.

W parze z budowaniem suspensu idzie prosty, pozbawiony ozdobników styl powieści. Nadmierne szczegóły czy poetyckość odciągałaby uwagę od atmosfery powieści. W "Dziecku Rosemary" chodzi przede wszystkim o zestawienie prostego życia codziennego - oddanego właśnie za sprawą językowej prostoty - z czającymi się siłami zła; w ten sposób wtargnięcie elementu nadprzyrodzonego jest jeszcze mocniejsze, kontrastujące z prostotą codzienności. Świetnie sprawdzają się tutaj także dialogi, tworzące atmosferę autentyczności - co znów potęguje wrażenie zdrady, gdy na jaw wychodzi manipulacja, a nie troska o Rosemary. Budując swój horror psychologiczny Levin skupia się na relacjach międzyludzkich i ostatecznej zdradzie - a nie elemencie nadprzyrodzonym.

I tutaj dochodzimy do tego, dlaczego "Dziecko Rosemary" to ponadczasowa powieść. Z jednej strony to oczywiście diabelski horror, jednak skrywa pod spodem opowieść o prawach kobiet; o dynamice związanej z władzą w związkach, o autonomii. Najbliższe otoczenie Rosemary stara się przejąć kontrolę nad jej ciałem, a nawet ciąża - choć upragniona przez kobietę - jest wynikiem manipulacji. Nie tylko szatan, ale i "zwykły" mąż może być oprawcą - i to bez podnoszenia ręki. Walka Rosemary jest zatem nie tylko starciem z nadprzyrodzonym, ale przede wszystkim walką o odzyskanie kontroli nad swoim ciałem/życiem. "Dziecko Rosemary" nie jest więc zwykłym straszakiem, ale czymś więcej.

"Dziecko Rosemary" to powieść, która pozostaje w pamięci na długo po przewróceniu ostatniej strony. Dzięki mistrzowsko poprowadzonemu suspensowi, skupionemu na aspektach psychologicznych i stopniowym wdzieraniu się elementów nadprzyrodzonych jest to książką od której ciężko się oderwać. To prawdziwy klasyk gatunku, który ciągle może budzić niepokój. Strach wywołuje tutaj nie tyle element diabelski, co utrata kontroli, izolacja i doświadczenie manipulacji - a z tym może się spotkać każdy z nas. Naprawdę warto zapoznać się z tą ponadczasową powieścią!

"Astronautka" to przykład książki, która mogła okazać się świetna, ale ostatecznie nie dorosła do pięt "Marsjaninowi", zbytnio skręcając w stronę hollywoodzkiego blockbustera - nie wykorzystując potencjału walki z przeciwnościami losu w kosmosie w pojedynkę czy "obsadzenia" w roli dowódcy kobiety. Nie znaczy to, że powieść jest zła: pierwsza cześć trzyma czytelnika w niepewności i serwuje sporo emocji. Kiedy tajemnica zostaje rozwiązana zaczyna się znaczący spadek jakości w dół, obnażający brak konsekwentnego kreowania postaci. "Astronautka" to gatunkowy misz-masz, co najbardziej szkodzi książce: jest rozdarta między thrillerem, mogącym nawet zboczyć w kierunku "Obcego", a opowieścią miłosną, stojąc w rozkroku między filmową "Grawitacją" a "Marsjaninem" (specjalnie nawiązuje tu do filmów, bo "Astronautkę" czyta się jak scenariusz na amerykański film). To co początkowo budziło zachwyt, ostatecznie pozostawia drobny posmak rozczarowania jeśli człowiek nastawi się na kosmiczną przygodę, z dużym naciskiem na warstwę technologiczną i wizję przyszłości. Zdecydowanie nie polecam tej książki miłośnikom SF - zbyt wiele tu naukowych uproszczeń i bzdurek - za to skusić może fanów thrillerów z mocnym naciskiem na obyczajowe tło w postaci małżeńskich problemów. 

Powieść zaczyna się świetnie: komandor May Knox budzi się na pokładzie statku kosmicznego wracającego z misji na Europie, jednym z księżyców Jowisza. Wybudzona ze śpiączki kobieta odkrywa, że jest sama na statku, w którym pojawiają się usterki - na domiar złego cierpi na amnezję, a w komputerze brakuje danych, mogących pomóc jej odtworzyć wydarzenia sprzed utraty pamięci. Takie otwarcie to idealny wstęp do historii pełnej suspensu, ustawiającej wysoko stawkę: czy uda się odnaleźć pozostałych członków załogi? Czy May została zarażona jakąś chorobą? Czy uda jej się odzyskać kontrolę nad statkiem, nawiązać kontakt z Ziemią? Czy można zaufać Sztucznej Inteligencji, jednej towarzyszce May? Wszystkie te pytania stanowią mocną stronę powieści, stanowiąc fundament opowieści o samotnej walce o przetrwanie z przestrzeni kosmicznej. Kosmos, możliwy pasażer na gapę z Europy w postaci wirusa, usterki - to wystraczający przeciwnik, by napisać wciągającą opowieść.

"Astronautka" posiada jednak drugą linię fabularną, skupioną wokół relacji May z jej mężem; a także szerzej z rodziną (matką). Jej mąż Stephen, naukowiec z NASA podejmuje kroki mające na celu uratowanie żony: zarówno jako osoby, jak i w znaczeniu relacji mąż-żona. Retrospekcje odkrywają wzloty i upadki w ich małżeństwie, a także rozdarcie May między poświęceniem wszystkiego karierze. Osobiście uważam, że temu wątkowi przydałby się feministyczny pazur: niestety w ostatecznym rozrachunku May została nakreślona jako oziębła karierowiczka jednocześnie ulegająca emocjom związanym z macierzyństwem. To co miało nadać postaci głębi, ostatecznie odebrałam jako brak konsekwencji w kreowaniu jej charakteru: May nie podejmuje decyzji jak rasowa dowódczyni, gotowa poświęcić wiele dla misji kosmicznej. Zabrakło mi w niej twardości i chłodnej oceny sytuacji Ellen Ripley z "Obcego", co uczyniło ją kultową postacią; w May nie ma także zbyt wiele z Marka z "Marsjanina", który na serio traktuje cel samodzielnego przetrwania; jest za to dama w opresji - a za takie kobiece bohaterki chyba już podziękujemy. W kreacji May zabrakło cech, które mogłyby przekonać nas, że jest osobą godną powierzenia dowództwa w przełomowej misji kosmicznej; jakby znalazła się na tym stanowisku przypadkowo, tylko dlatego, że na liście obsady znalazło się do odhaczenia "kobieta z mniejszości etnicznych".

To, co budzi mieszane uczucia to właśnie ten gatunkowy misz-masz, który w założeniu miał nadać pewnej oryginalności historii. Suspens traci na dynamice, kiedy skupiamy się na rodzinnych rozterkach May; zaś retrospekcje nie dostarczają zbyt wielu emocji związanych z wątkiem miłosnym. Brak chronologii nie pozwala ukazać rozwoju związku May i Stephena, a fakt, że mąż kobiety jest postacią dość papierową nie pomaga, by zaangażować się w tę historię. Najgorzej wypada jednak akt trzeci, który niebezpiecznie skręca w kierunku hollywoodzkiego akcyjniaka: łącznie z pościgiem, konspiracją i rywalem Stephena, książkową wersją Elona Muska. Końcówka książki przypominała mi hollywoodzki film, gdzie już zupełnie porzucamy logikę na rzecz "szybciej, głośniej, więcej - i bardziej wybuchowo": i może by się to sprawdziło na ekranie, ale nie do końca na papierze. 

Trzeba przyznać, że w założeniu "Astronautka" miała być świeżym podejściem do motywu "przetrwania w kosmicznej przestrzeni". Powieść większy ciężar kładzie na warstwę emocjonalną, jednak nie wykorzystuje jej potencjału odwołując się do znanych klisz. Pierwsza 1/3 książki jest doskonała, niezmiernie wciągająca - kiedy jeszcze nie wiemy w jakim kierunku pójdzie ta historia. Tego napięcia nie udaje się jednak utrzymać, a wszystkie zwroty akcji są łatwe do przewidzenia. Ponadto między bohaterami nie czuć chemii i ciężko uwierzyć w autentyczność ich uczucia. Całości nie pomaga jeden z wątków, który w moim odczuciu ostatecznie popsuł zarówno odrobinę logiki, jak i kreację bohaterów - wątek z serii: "skoro mamy bohaterkę-kobietę, to wiadomo jaką kładę należy rzucić jej pod nogi" -.- W ostatecznym rozrachunku "Astronautka" rozczarowuje, bo nie dostarcza tego, co zapowiada: walka o przetrwanie, próby odzyskania pamięci, tajemnica stojąca za niepowodzeniem misji schodzą na drugi plan na rzecz rozterek uczuciowych związanych z nie do końca udanym małżeństwem. "Astronautka" to dramat małżeński (z wątkiem związanym z macierzyństwem i karierą), jedynie ubrany w barwy SF i thrillera.