Tajwan. Krótka historia małej wyspy i jej wpływ na losy świata

Bycie Tajwańczykiem w XXI wieku oznacza, że w oczach reszty świata jest się częścią problemu, z którym trzeba sobie "poradzić", zagwozdki "do rozwiązania", potencjalnego punktu zapalnego "do opanowania".

Kluczem do zrozumienia o czym jest ta książka jest jej podtytuł: Kelly Brown przedstawia geopolityczne znaczenie Tajwanu oraz ewolucję samej wyspy w tym ujęciu. Nie jest więc to książka poświęcona społeczeństwu, kulturze (chyba, że mowa o kulturze politycznej) czy historii oderwanej od nadrzędnego celu, czyli ukazania znaczenia Tajwanu, osadzenia go między mocarstwami i uzmysłowienia czytelnikowi, że nie interesować się kwestią Tajwanu to jak nie interesować się losami świata, bo to właśnie to miejsce może być punktem zapalnym nowej wojny światowej. W ujęciu Browna Tajwan jawi się jako paradoks: mała wyspa z ograniczonym uznaniem międzynarodowym, a zarazem gigant pod względem technologii (zwłaszcza półprzewodników), przykład demokratycznej przemiany w Azji i pewnej kulturowej odporności. Brown pokazuje, że tożsamość Tajwanu nie jest ani w pełni chińska, ani całkowicie „inna” – to tożsamość wykształcona przez konflikt, kompromis i nieustanne dążenie do autonomii.

Jako książka mająca w sobie wiele z historii politycznej oraz mocnego osadzenia w obecnych konfliktach geopolitycznych "Tajwan. Krótka historia małej wyspy i jej wpływ na losy świata" może zawieść tych, którzy szukają pozycji opisującej problemy społeczne czy codzienne życie - podobnie jak wydana przez to samo wydawnictwo "Korea. Nowa historia Północy i Południa" Victora Cha i Ramona Pacheco Pardo. W obu przypadkach są fragmenty, w których ilość faktów i nazwisk może przytłoczyć - należy się odpowiednio nastawić i traktować tę książkę bardziej jako formę popularnonaukową z zacięciem politologicznym / stosunków międzynarodowych niż typowy reportaż o losach konkretnych mieszkańców Tajwanu - tego tutaj nie uraczymy.

Przejrzyste kompendium wiedzy o najbardziej zapalnym punkcie we współczesnej geopolityce

Książka Browna nie jest odkrywcza dla tych, którzy siedzą już mocno w temacie, ale idealnie sprawdza się jako  solidne wprowadzenie. Punkt wyjścia jest bardzo ciekawy: zadanie pytania o tajwańską tożsamość narodową. Dzięki temu w dalszej części nawet odnosząc się do Chin i Stanów Zjednoczonych - kluczowych graczy w kwestii Tajwanu - autor nie traci z oczu wyspy i jej mieszkańców. Kolejny rozdział poświęcony jest historii, która stanowi ważny fundament do zrozumienia współczesnych dylematów. Następne dwa rozdziały są bardzo ważne - analizują drogę do demokracji i rozwój gospodarczy, dwa elementy, który sprawiły, że kwestii Tajwanu nie jest tak łatwo porzucić światu. Następnie Brown przechodzi do relacji Tajwanu z USA i Chinami - w moim odczucia ta część jest odrobinę zbyt rozwleczona i wtórna. Całość kończy próba odpowiedzi na pytanie jakie znaczenie miałby wybuch wojny w Cieśninie Tajwańskiej oraz prognoza działań na przyszłość (co znów jest bardzo typowe dla nauk politycznych, a nie koniecznie np: społecznych).

Styl Browna jest prosty i przejrzysty, argumentacja przystępna, a ton – rzeczowy, choć nieobojętny. Zamiast przytłaczać czytelnika akademickim żargonem czy przesadną szczegółowością (poza fragmentami o prezydentach), autor prowadzi logiczną i dobrze uporządkowaną narrację, śledząc losy Tajwanu – od czasów kolonialnych, przez okupację japońską, aż po jego przemianę w dynamiczną demokrację i potęgę gospodarczą, wszystko umieszczając w kontekście napięć pomiędzy Chinami a Stanami Zjednoczonymi.

Brown wyjaśnia, dlaczego Tajwan ma dziś kluczowe znaczenie. Dzięki dominacji w produkcji półprzewodników, stabilnym instytucjom demokratycznym i unikatowej tożsamości kulturowej, wyspa staje się nie tylko pionkiem w grze mocarstw, ale symbolem starcia autorytaryzmu z demokracją. Skutki ewentualnego konfliktu – według Browna – mogłyby być globalne i równie destabilizujące, a może nawet groźniejsze niż obecne napięcia na Bliskim Wschodzie. 

Siłą tego opracowania jest analiza współczesnych realiów. Około połowa tekstu poświęcona jest bieżącej sytuacji politycznej Tajwanu i możliwym scenariuszom przyszłości. Autor nie proponuje łatwych odpowiedzi, podkreśla złożoność tematu i wagę dyplomatycznej rozwagi. Dzięki temu po przeczytaniu książki możemy dostrzec znaczenie wyspy i tytułowy "wpływ na losy świata".

Krótka ta "krótka historia"

O ile druga część tytułu zostaje w książce odpowiednio rozwinięta - i stanowi motyw przewodni analizy - to "krótka historia" pozostawia pewien niedosyt. Momentami chciałoby się, by autor bardziej zagłębił się w kulturowy pejzaż Tajwanu: jego historię rdzennych ludów, życie artystyczne czy wewnętrzne sprzeczności polityczne i problemy społeczne. Jest to jednak cena za klarowność wywodu - książka nie zbacza w rejony, które nie są związane z budowaniem narracji o znaczeniu Tajwanu dla świata - czy to w kontekście możliwego konfliktu, czy też pewnej unikalności, symbolu przejścia od rządów autorytarnych do demokracji w Azji (nawet jeśli za podobny przypadek uznamy Koreę Południową - wyjątkowość Tajwanu tkwi w tym, że jest to państwa nieuznawane przez większość rządów na świecie).

Drugim zarzutem jest pewna powtarzalność dotycząca informacji związanych z poszczególnymi prezydentami, a także rozwojem relacji z USA i Tajwanem. Nie ukrywam, że miałam wrażenie, że już to czytałam przy kolejnym podrozdziale i czułam się znużona - a zajmuje się naukami o polityce, więc dla "laików" te fragmenty mogą być podwójnie wymagające.

Słowem podsumowania...

Nie ulega wątpliwości, że w dzisiejszym świecie ignorowanie kwestii Tajwanu - możliwego "punktu zapalnego" - jest błędem. Jednocześnie medialny, alarmistyczny ton nie służy rzetelnemu przedstawieniu sytuacji w regionie. Odpowiedzią na tę potrzebę jest właśnie ta książka: przystępna, wyważona, pomagająca zrozumieć współczesne geopolityczne wyzwania. "Tajwan" daje czytelnikowi solidne podstawy do zrozumienia, dlaczego los tej niewielkiej wyspy może wpłynąć na kształt globalnego ładu w XXI wieku. Ponadto Brown ukazuje, że Tajwan wymyka się prostym podziałom na Wschód - Zachód, autokracja - demokracja poprzez ukazanie dynamicznej przemiany politycznej Tajwanu. Oczywiście nie jest to książka wyczerpująca tematykę tej wyspy i jej mieszkańców - wyraźnie skupia się na wybranych aspektach (historia/kultura polityczna, gospodarka, geopolityka), dzięki czemu wywód jest uporządkowany i klarowny - nawet jeśli pozostawia pewien niedosyt w sferze tematów społecznych czy kulturowych. Jeśli chcesz zrozumieć, dlaczego mała wyspa może zatrząść globalnym porządkiem – ta książka to właściwe miejsce, by zacząć.