Nowy Długi Marsz (recenzja)

"Pewne zdaje się być tylko jedno: przez dekady Chiny były egzotyczne i dalekie. Interesował się nimi ten, kto chciał, mógł lub z jakiś względów na nie trafił. Nowa jakość polega na tym, że dziś nie wiedzieć o Chinach i się nimi nie interesować to nic innego, jak dowód własnej ignorancji."

"Nowy Długi Marsz. Chiny ery Xi Jinpinga" to wnikliwe studium przemian, które zaszły w Chinach pod kierownictwem "nowego cesarza" czy "przewodniczącego od wszystkiego". Lektura tego opracowania pozwala nam nie tylko zrozumieć dynamikę zmian zachodzących w Azji Wschodniej, regionie który staje się coraz bardziej znaczący na światowej mapie, ale także kształtowanie się nowego ładu, w którym Stany Zjednoczone przestają być hegemonem. Jak słusznie zauważył profesor Bogdan Góralczyk w przytoczonym cytacie - brak podjęcia próby zrozumienia dzisiejszych Chin to dowód ignorancji wobec tego co dzieje się na świecie - choć Chiny oraz strategiczna rywalizacja chińsko-amerykańska oddziałują i na Unię Europejską, i na nas. "Nowy Długi Marsz" nakreśla trzy konteksty dla zrozumienia Chin pod przewodnictwem Xi Jinpinga - rozumienie pojęcia władzy (w tym jednostki u władzy), państwa, partii, oraz kwestie wewnętrzne i zewnętrzne. Autor przedstawia nie tylko własne analizy, ale powołuje się także na grono specjalistów (nie tylko zachodnich!), aby skontrastować różne oceny chińskiej strategii zakładającej odbudowę cywilizacyjnego znaczenia tego państwa. Jest to zdecydowany atut tego opracowania - wszak istnieją różne analizy i prognozy w naukach politycznych. Drugie wydanie zostało uzupełnione o wydarzenia z 2022 roku - okresu, w którym zaszło wiele kluczowych zmian, potwierdzających lub obalających niektóre wcześniejsze założenia Autora.  Żyjemy obecnie w pewnym punkcie zwrotnym, z którego wyłania się nowy światowy konflikt - tym razem technologiczny - i Chiny są jednym z kluczowych graczy. Książka stanowi wszechstronne podsumowanie dekady rządów Xi Jinpinga, jednocześnie stawiając szereg kluczowych pytań dotyczących nie tylko przyszłości Chin, ale i całego świata. To opracowanie, które powinien przeczytać każdy interesujący się Azją, Stanami Zjednoczonymi (by poznać wyzwania z jakimi mierzy się Waszyngton w regionie Indo-Pacyfiku) oraz przemianami zachodzącymi w świecie.

Pierwszy rozdział "Nowego Długiego Marszu" stanowi dobry wstęp do omówienia specyfiki chińskiej polityki, niezbędny do zrozumienia wielu zjawisk. Zrozumienie jak bardzo Chiny różnią się od innych państw jest kluczowe dla pojęcia wielu decyzji, które dla nas mogą wydawać się zaskakujące. Jak wielkie znaczenie dla państwa - a może cywilizacji? - ma ekipa będąca u sterów i wyznawana przez nią ideologia możemy dowiedzieć się z porównania koncepcji Mao, Deng Xiaopinga i bohatera tego opracowania - "przewodniczącego o wszystkiego" Xi Jinpinga. Oczywiście rządy tego ostatniego pozostają otwartą kartą, wszak przewodniczący Xi został wybrany w 2022 roku na trzecią kadencję, i prawdopodobnie zostanie u sterów dożywotnio. Z tych względów Autor stawia wiele pytań i dopiero czas zweryfikuje, czy wszystkie jego przypuszczenia okażą się słuszne. 

Drugi rozdział opisuje strategie Xi Jinpinga, które mają przyczynić się do odbudowy chińskiego znaczenia. Wbrew stereotypom dziś Chiny nie stawiają na ilość, ale na jakość i zamierzają przekształcić się w społeczeństwo innowacyjne i technologiczne. Jednocześnie technologia w rękach autorytarnej władzy potrafi stanowić narzędzie inwigilacyjne na nową skalę. Oprócz przedstawienia założeń nowej strategii asertywnych i pewnych siebie Chin, Autor przytacza także wyzwania, którymi rząd powinien się zająć. Stanowi to równowagę dla w niektórych miejscach zbyt optymistycznego podejścia do chińskiej polityki, która owszem przyczyniła się do gwałtownego wzrostu gospodarczego, ale jakim kosztem.

Trzeci rozdział stawia Chiny w kontekście do kwestii zewnętrznych - choć nie zawsze tak rozumianych przez ekipę Xi Jinpinga, promująca nacjonalistyczna wizję jednych Chin. Tutaj możemy odnaleźć zarówno omówienie kwestii Hongkongu i Tajwanu, jak i wspomnianej strategicznej rywalizacji z USA, która oddziałuje na cały świat. Nie wyczerpuje to wszystkich wątków związanych z oddziaływaniem "kręgu zewnętrznego" na Chiny - ale jak sam Autor zauważa, tak rozległe zagadnienie wymagałoby wręcz odrębnego opracowania. Te kwestie, które są najistotniejsze dla kierunku chińskiej polityki pod kierownictwem Xi Jinpinga zostały jednak omówione.

Drugie wydanie zostało uzupełnione o wręcz kluczowy rozdział, omawiający Chiny w 2022 roku. To ten czas pokazał, że polityka zerowej tolerancji wobec COVID-19 okazała się nie tyle nie skuteczna - bo nadal Chiny mogą chwalić się relatywnie mniejszą ilością zgonów - co przynoszącą starty gospodarcze i wywołującą społeczne oburzenie - a stąd krok do sprzeciwienia się władzy, na co partia nie może sobie pozwolić. Jednak Xi Jinping jako nieomylny lider nie może przyznać się do błędu i szybko wycofać z nieskutecznej polityki. Rok 2022 to także agresja Rosji na Ukrainę, co również wiele zmieniło.

Opracowanie ma w sobie wiele z wykładu akademickiego, co może być zarówno wadą, jak i zaletą. Wiele kwestii jest powtarzanych w różnych formach podsumowań, co z jednej strony utrwala informacje, z drugiej zaś wywołuje pewne znużenie "czytania w kółko o tym samym". Mnie osobiście podobały się punktowe podsumowania oraz pogrubienie w tekście ważnych niektórych zdań lub pojęć, ułatwiające przyswojenie tekstu. Jednak jako naukowczyni czytałam to opracowanie pod kątem zapamiętania i zrozumienia istotnych treści oraz mechanizmów, a nie tylko po to, aby zapoznać się ze specyfiką chińskiej polityki ery Xi Jinpinga.

"Nowy Długi Marsz" to książka, która pomaga zrozumieć chiński system polityczny i gospodarczy, a także relacje Chin ze światem ery Xi Jinpinga, czym uzupełnia swoje poprzednie opracowanie "Wielki Renesans". Siła tego opracowania jest zarazem jego słabością - omawia sytuację bieżącą. Pozwala to z jednej strony zrozumieć, co dzieje się tu i teraz i na tej podstawie podejmować próby prognozowania przyszłości. Z drugiej jednak strony bardzo szybko może stać się opracowaniem nieaktualnym i niepełnym, nie obejmującym całego okresu rządów Xi Jinpinga, które nadal trwają i trwać będą. Ogromną zaletą tego opracowania jest przytoczenie analiz i opinii wielu badaczy, w tym chińskich, co obrazuje czytelnikowi różne spojrzenia na zachodzące w Chinach przemiany - wszak nauka powinna być zaproszeniem do debaty i głos Autora jest jednym z wielu. Na uwagę zasługuje także rewelacyjne zakończenie, które stanowi świetne podsumowanie całego wywodu oraz przypomnienie stawianych pytań, na które odpowiedzi poznamy dopiero z czasem.