Podzieleni

"Podzieleni" to kolejna powieść w dorobku Neala Shustermana, udowadniająca, że autor świetnie czuje gatunek młodzieżowych powieści dystopijnych. Tak jak "Kosiarze", "Podzieleni" z łatwością wciągają w lekturę, jednocześnie cały czas skłaniając osobę czytającą do refleksji - przez co nie można pozostać obojętnym na opowiadaną historię. W "Podzielonych" autor przedstawia wizję świata po wojnie między zwolennikami a przeciwnikami prawa do aborcji, zakończonej przerażającym kompromisem: życie ma być chronione od poczęcia do trzynastego roku życia. Natomiast kiedy człowiek jest między trzynastym a osiemnastym rokiem życia jego rodzice bądź opiekunowie mogą dokonać "aborcji wstecznej": wydać zgodę na rozszczepienie na organy dziecka. Już sam punkt wyjścia stawia całą masę pytań, dotyczących kontroli społeczeństwa (czy wobec groźby rozszczepienia można wyeliminować niepożądane zachowania u młodzieży?), rodzicielstwa i miłości (czy miłość do dziecka rzeczywiście jest bezgraniczna?) i w końcu medycyny (czy warto leczyć skoro każdą część człowieka można zastąpić "lepszym i młodszym" modelem?). Czy w takim świecie rzeczywiście zwyciężyło życie? Powieść została napisana w 2007 roku, dzięki czemu czytając ją dzisiaj czuć ten nieco "retro" klimat - czasów kiedy dystopijne powieści młodzieżowe skupiały się na wyrażaniu pewnych lęków i skłaniały do refleksji wykorzystując motyw grupki młodzieży walczącej z systemem, "piekłem" na ziemi zgotowanym przez dorosłych. Wykreowany przez autora świat - i pojawiająca się w nim problematyka - są oryginalne, a zarazem bardzo niepokojące. Przez to powieść z jednej strony naprawdę dobrze się czyta, a z drugiej budzi ona pewien dyskomfort i przerażenie. 

"Podzieleni" to w dużej mierze powieść o bezsilności młodzieży i obojętności, czy wręcz znieczulicy większości dorosłych - brutalnej naturze ludzi. Podjęta problematyka ukazuje interesującą perspektywę: zanim człowiek nie osiągnie pełnoletności nie jest zazwyczaj traktowany jako w pełni niezależna jednostka, mogącą w pełni żyć własnym życiem. To od jednej decyzji dorosłych zależy, czy życie dziecka nie zostanie zakończone przedwcześnie - choć oczywiście rozdzielenie nie jest traktowane na równi z zabójstwem, aby dorośli mogli mieć czyste sumienie - każda z części ciała ma służyć większemu dobru, którym jest ratowanie życia (a w rzeczywistości często polepszaniu komfortu życia jedynych kosztem drugich). W tym kontekście interesujący jest także motyw podrzucania dzieci: w Podzielonych odpowiedzialność biologicznego rodzica dotyczy tylko momentu poczęcia, następnie bez konsekwencji dziecko można podrzucić innej rodzinie, która ma obowiązek się nim zająć - oczywiście do wspomnianego trzynastego roku życia. Nie oznacza to jednak, że każdy będzie tego przestrzegać - jakby mottem dorosłych było "to nie moja sprawa", uchylanie się od odpowiedzialności i odwracanie wzroku. Ze względu na poruszane kwestie powieść pozostaje bardzo aktualna - wpisując się w dyskusję na temat ochrony życia; można prawnie zmusić do rodzenia dzieci - ale czy można do wzięcia za nie odpowiedzialności, do bezwarunkowej miłości? Czy młoda osoba, która ma zostać rozszczepiona nie wolałaby się w ogóle nie urodzić niż przekonać się, że nie spełniła oczekiwań rodziców - i nie ma szansy samodzielnie przeżyć reszty swojego życia?

Neal Shusterman ma talent do wzbudzania wielu refleksji, jednocześnie nie czyniąc powieści zbyt filozoficzną. Dzieje się tak za sprawą skupienia się na losach bohaterów oraz napotkanych przez nich innych, skazanych na rozszczepienie. Dzięki temu możemy śledzić akcję, wczuwać się w ich przygody - aż nagle przychodzi refleksja, zastanowienie się, co ich przeżycia oznaczają. Przykładowo na kartach powieści poznajemy dziecko, które stało się ofiara rozwodu rodziców - ludzi tak skłóconych, że woleli dosłownie podzielić swego potomka niż pójść na jakąkolwiek ugodę. Poznajemy także dzieci niczyje, porzucone, które muszą udowodnić swą wartość, dzieci niegrzeczne, których łatwiej się pozbyć niż wychowywać. Tak jak w przypadku "Kosiarzy" nie zabrakło tu miejsca także na refleksje na temat religii, która potrafi zaślepić - znów obierając gdzieś wolną wolę młodym ludziom. Osią fabularną jest ucieczka przed rozszczepieniem - prowadzi ona jednak do zrozumienia niesprawiedliwości i buntu przeciwko narzuconym zasadom, które odbierają prawo do własnego życia. To połączenie idealnie się sprawdza, bo powieść nie nudzi i wciąga, a potem na długo zostaje z nami po zamknięciu książki.

Siłą powieści jest to, że wywołuje emocje i skłania do wspomnianych refleksji. Powieści młodzieżowe, wbrew powszechnej opinii, mogą stanowić ciekawe studium dzisiejszego świata z perspektywy lęków dorastających osób. Powieści dystopijne jak "Podzieleni" - czy "Igrzyska śmierci" - łączą w sobie akcję z refleksją, a szokująca i przerażająca, często wręcz abstrakcyjna wizja przyszłości zmusza nas do zastanowienia się nad tu i teraz. "Podzieleni" są powieścią angażującą na wielu poziomach, niepozostawiającą osoby czytającej obojętną. To mocna książka, którą jednocześnie "łatwo" się czyta - nim się spostrzeżemy docieramy do końca, z wypiekami na twarzy - i palącym oczekiwaniem na kolejną część.